Dziedzictwo kulturowe jest jednym z istotnych elementów kształtujących środowisko życia i działalności każdego człowieka. Składa się na nie dorobek zarówno materialny, jak i niematerialny poprzednich pokoleń, do którego każdy ma prawo, a nawet obowiązek dołożyć coś od siebie. Tak rozumiane dziedzictwo kulturowe stanowi wartość określającą naszą kulturę, ponieważ wskazuje na relacje między ludźmi i otoczeniem, które rozgrywają się na przestrzeni dziejów.

Dziedzictwo kulturowe może mieć różny zakres znaczeniowy, ze względu na różnorodność i bogactwo kultury, którą człowiek zbudował i tworzy. Niektóre obiekty mają charakter ogólnoświatowy, inne stanowią o tożsamości makro-regionu, czy też kształtują tożsamość społeczną. Naturalnie dziedzictwo o charakterze materialnym jest prostsze do zauważenia: częściej obserwujemy konstrukcje, budynki, dostrzegamy piękno krajobrazu, czy podziwiamy arcydzieła sztuki światowej. Niematerialne dziedzictwo kultury ma charakter mniej „widzialny”: często stanowi ten element działalności ludzkiej, którego nie docenia się ze względu na rozwój przemysłu i technologii. Jako dorobek twórczy ludzkości jest tradycyjne, ale także współczesne i żywe. Obejmuje nie tylko tradycje, umiejętności i wiedzę, które są dawne, ale także twórczo przekształcone praktyki, w których uczestniczą przedstawiciele różnych grup społecznych i kulturowych.

Jednym z elementów dziedzictwa kulturowego, który ma charakter niematerialny i zostało uznane za istotne z perspektywy kultury polskiej, jest wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Polski, Krakowska Koronka Klockowa (wpis z 2016 roku). Twórcy, którzy zabiegają o podtrzymanie pewnej tradycji, zwani są depozytariuszami. Depozytariuszki Krakowskiej Koronki Klockowej to panie – koronczarki, które uczestniczą lub uczestniczyły w Warsztatach Rękodzieła Artystycznego „Czar Nici”, i w większości należą do stowarzyszenia zrzeszającego koronczarki Ziemi Krakowskiej.   

Koronka klockowa to rodzaj koronki tkanej, który wykonuje się przy pomocy szpulek, zwykle drewnianych, zwanych klockami. Koronka powstaje na specjalnej poduszce lub wałku z umieszczonym na nich wzorem. Technika wykonywania koronki klockowej polega na przeplataniu par nici. Tak jak w pracy na krośnie: jedne z nich pełnią rolę osnowy, a inne wątku. Dzięki temu powstają podstawowe sploty klockowe, czyli płócienko, siekanka i warkoczyk.

Koronka klockowa jest najszlachetniejszą z technik koronkowych. W Polsce tradycja koronki klockowej istniała w kilku większych ośrodkach, takich jak Bobowa, Kraków czy Zakopane. W Krakowie nauczanie techniki klockowej kontynuowały Zofia Dunajczan, Olga Szerauc, i Jadwiga Węgorek. Obecnie koronką klockową zajmuje się ok. 20 pań, dla których koronka klockowa stanowi część ich tożsamości – mieszkanek Ziemi Krakowskiej.

            Koronczarki wykonują prace bardzo różnorodne, zarówno pod względem technologicznym, jak i artystycznym. Niektóre same projektują wzory, inne przygotowują koronki w oparciu o gotowe szablony. Tym, co decyduje o wyjątkowości Krakowskiej Koronki Klockowej, jest forma przekazu tej umiejętności, która przetrwała dzięki bezpośredniej nauce w relacji mistrz-uczeń.

Ze względu na pandemię COVID-19 i związane z nią obostrzenia dotyczące higieny życia, w tym zwłaszcza wszelakiego rodzaju spotkań, Panie należące do Stowarzyszenia Koronczarek Ziemi Krakowskiej nie mogły się spotykać w szerszym gronie. Jednak nieustannie pracowały nad koronkami, niektóre także nad nowymi wzorami. 

dr hab. Justyna Łukaszewska-Haberkowa

Instytut Kulturoznawstwa

Akademia Ignatianum w Krakowie

Zapraszamy do obejrzenia galerii dzieł wykonanych w ramach działalności Krakowskiej Koronki Klockowej. 

Autor zdjęć: Jakub Haberko