Nauczyciel i Szkoła 1 (55) 2014

Drodzy Czytelnicy!

Oddajemy w Państwa ręce pierwsze w nowym roku 2014 wydanie „Nauczyciela i Szkoły” 2014, nr 1 (55). 

W pierwszej części: Rozprawy i artykuły naukowe – zamieściliśmy dziewięć opracowań: otwiera go tekst Gabrieli Paprotnej – Uwarunkowania i cele edukacji przedszkolnej (s.15-30)

Na każdym szczeblu edukacji, a więc i w wychowaniu przedszkolnym, cele stanowią punkt wyjścia intencjonalnej działalności wychowawczo-dydaktycznej, nadając jej sens i kierunek.

Cele wychowania i kształcenia stanowione są w oparciu o różne źródła, takie jak np.: tendencje społeczne i oświatowe, przyjęty w edukacji paradygmat, dokumenty prawne, potrzeby rozwojowe wychowanków, środowisko życia dzieci. Wielość i różnorodność źródeł odzwierciedla szeroki zakres uwarunkowań wychowania przedszkolnego.

Z analizy Podstawy programowej wychowania przedszkolnego wynika, że celem edukacji przedszkolnej jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dzieci – z uwzględnieniem ich potencjału, podmiotowości i indywidualności. Edukacja ma pomóc dziecku w określeniu własnej tożsamości oraz przygotować je do funkcjonowania w środowisku społecznym, kulturowym i przyrodniczym.

Z celów ogólnych wyprowadzane są cele i zadania na poszczególne etapy i obszary procesu wychowawczo- dydaktycznego w przedszkolu.

Poradnictwo i orientacja zawodowa-studium teoretyczne (s.31-47) stanowią rozważania Piotra Kowolika, w której autor dokonał przeglądu literatury z tego zakresu. Przedstawił cele, funkcje, zadania, czynniki i aspekty (pedagogiczny, psychologiczny i socjologiczny). Ukazał organizację poradnictwa i orientacji zawodowej oraz metody i techniki doradcy zawodowego.

Nalina Iwanowa Litwinowa jest autorką artykułu zatytułowanego Aspekty pedagogiczne gotowości motywacyjnej nauczyciela do działań w obszarze poradnictwa zawodowego w szkole (s.49-57). Ukazano psychologiczno-teoretyczne rozważania dotyczące problemów badawczych popartych wynikami badań eksperymentalnych, które miały na celu określenie motywacji przyszłych nauczycieli do poradnictwa zawodowego na Ukrainie. 

Tworzenie i rozwój programów edukacyjnych dla grup zmarginalizowanych jako części zabezpieczenia społecznego w Meksyku (s.59-73) to opracowanie Oleny Żiżko. Autorka dokonała analiz tworzenia i rozwoju programów edukacyjnych i szkoleń zawodowych dla grup zmarginalizowanych, jako część systemu zabezpieczenia społecznego w Meksyku. Stwierdziła, że szkolenie zawodowe dla grup zmarginalizowanych, jest częścią systemu zabezpieczeń społecznych w Meksyku.

Bogdan Urbanek – Edukacja regionalna – oczekiwania a rzeczywistość (s.75-88).

Patriotyzm, ojczyzna i tym podobne zwroty obecnie jakby nieco straciły na znaczeniu, straciły swą siłę wyrazu. Odchodzi się raczej od wartości narodowych, odcina od pamięci historycznej. Narasta zatem potrzeba kształtowania w większym niż dotychczas stopniu tożsamości regionalnej oraz narodowej młodych Polaków. Treść artykułu oscyluje wokół odpowiedzi na pytanie w jaki sposób odsłaniać przed młodzieżą wartości jakim na imię ojczyzna. Autor publikacji odwołuje się do własnych programów edukacyjnych. Ich celem jest wspieranie cennych inicjatyw edukacyjnych, wychowawczych i artystycznych, które promują postawy patriotyczne oraz przypominają w ciekawy sposób o historii regionu.

Wykorzystanie teatru szkolnego i form scenicznych w pracy wychowawczej szkoły (s.89-111) stanowi tekst Eugeniusza Szymika. 

Artykuł przybliża czytelnikowi znaczenie teatru w rozwoju osobowości uczniów oraz akcentuje zasadność realizacji przez nauczycieli edukacji teatralnej na wszystkich etapach kształcenia dzieci i młodzieży.

Odwołując się do literatury przedmiotu podjęto próbę ustalenia znaczenia pojęcia: „teatr szkolny”, z uwzględnieniem dwóch jego rodzajów: „teatr w szkole” i „teatr dla szkoły”, które realizują odrębne cele, służąc wychowaniu i rozwojowi młodzieży.

W dalszej kolejności artykuł omawia dzieje teatru szkolnego, począwszy od czasów antycznych, poprzez: działalność teatru szkolnego krakowskich żaków w XII wieku, szkół katolickich (np. jezuickich, teatynów, pijarów), teatrów przy szkołach świeckich w oświeceniu, teatrów szkolnych na Lubelszczyźnie w XIX i XX wieku, jak również w okresie dwudziestolecia międzywojennego, aż do współczesności (okres II wojny światowej, powojenny i PRL – u – lata dziewięćdziesiąte).

W artykule wskazano również najważniejsze i najciekawsze formy, metody i techniki teatralne stosowane we współczesnej szkole, w ramach „teatru na lekcji” i „teatru po lekcjach” – od najprostszych, które kształcą tzw. „kulturę żywego słowa” (np. głośne opowiadanie (gawędę), głośne czytanie, recytację, czytanie z podziałem na role), poprzez: inscenizacje, do nowoczesnych form pracy, z wykorzystaniem metod aktywizujących, takich jak: gry dramatyczne, sąd inscenizowany, „warsztaty teatralno – literackie” i drama. Z kolei w kategorii „teatr po lekcjach” wyróżniono (za T. Samulczyk – Pawluk) następujące współczesne formy teatralne: teatr samorodny, teatr lalek, teatr przedmiotów, teatr poezji, pantomima, teatr plastyczny, teatr proporcji, teatr małych form.

Specyfikę artykułu stanowi omówienie zagadnienia związanego z rolą teatru szkolnego i form scenicznych w pracy wychowawczej szkoły, które mają duży wpływ na wyzwolenie ekspresji twórczej ucznia, co pozwala mu lepiej zrozumieć omawiany tekst literacki czy budować rolę.

Maciej Szargotzaprezentował opracowanie zatytułowane – Dylogia Ewy Nowackiej – aspekty pedagogiczne i literaturoznawcze (s.113-122).

Praca jest poświęcona dwóm powieściom Ewy Nowackiej: skierowanej do młodzieży Szubad żąda ofiary i napisanemu dla dorosłych Prywatnemu życiu entu Szubad. Powieści podejmują ten sam historyczny temat (dzięki czemu tworzą dylogię), ale realizują go na dwa różne sposoby. Pierwsza ma zalety kształcące i wychowawcze, druga poprzestaje na kształcących, rezygnując z wychowywania dorosłego czytelnika. Nowacka odwróciła też typową kolejność zmiany adresata dzieła. Od wieków twórcy literatury dla młodzieży sięgali po wcześniejsze utwory dla dorosłych, aby je uprościć, wprowadzić akcenty dydaktyczne i zrezygnować z elementów drastycznych. Tu zaszedł proces przeciwny: najpierw powstała powieść dla młodzieży, potem dopiero utwór dla dorosłych, w którym akcentuje się to, co w wersji młodzieżowej było pomijane lub przemilczane. Jeśli jednak w stosunku do powieści poprzedniej obniża się wartość wychowawcza nowej książki, to na pewno rośnie wartość poznawcza.

Kontynuujemy podjęte rozważania w numerze poprzednim półrocznika „Nauczyciel i Szkoła” 2013, nr 2 (54) o bezdomności czyli braku własnego miejsca życia i zamieszkania autorstwa Angeliki Barczyk-Nessel i Dariusza Nessel – Reintegracja społeczna i zawodowa bezdomnych. Część II – kontekst teoretyczny (s.123-134).

O zjawisku bezdomności przesądzają przyczyny, których różnorodność nie zawsze pozwala na stanowcze i zarazem skuteczne jego przezwyciężenie. Problemem jest również to, że osoby bezdomne stanowią grupę wykluczoną społecznie. Są one marginalizowane zarówno na płaszczyźnie społecznej jak i zawodowej. Integrację bezdomnych ze środowiskiem w znacznym stopniu utrudniają również funkcjonujące na ich temat stereotypy. Dlatego też istotnym środkiem przeciwdziałania bezdomności jest szerzenie tolerancji wobec osób bezdomnych oraz upowszechnienie potrzeby niesienia im właściwej pomocy. Realizacji tych celów służą między innymi wszelkie badania zmierzające do pogłębienia wiedzy na temat uwarunkowań bezdomności, a zwłaszcza efektywności działań na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej bezdomnych w kontekście adekwatności działań pomocowych i realnych możliwości bezdomnych. Niniejszy artykuł, będący drugim z cyklu, ma na celu popularyzowanie wyżej wskazanych zagadnień. 

Adriana Zycha-Gurdek jest autorką artykułu zatytułowanego: Komunikacja w literaturze przedmiotu oraz w realizacji przedmiotów artystycznych klas gimnazjalnych (s.135-148).

Autorka dokonuje przeglądu literatury w zakresie pojęcia komunikacja. Wskazuje na znaczenie tej umiejętności we wszelkich działaniach człowieka. Uzasadnia rolę komunikacji w edukacji szkolnej na przykładzie przedmiotów artystycznych klas gimnazjalnych. Proces dydaktyczny każdej lekcji to stała relacja komunikatów pomiędzy nauczycielem a uczniami. Współudział obu podmiotów edukacji musi być współmierny, relewantny i obustronnie akceptowany. Komunikacja ma znaczący wpływ na efekty dydaktyczne realizowanych treści nauczania i wychowania szkolnej.

W części drugiej: Komunikaty i sprawozdania z badań – zamieściliśmy pięć tekstów. Otwiera go opracowanie Sandry Kryska – Cyberprzemoc – częstość występowania, świadomość zagrożenia, możliwości ochrony (s.135-148).

Mianem cyberprzemocy określa się szereg działań polegających na wykorzystaniu technologii informacyjnych w celu dyskredytacji lub kompromitacji określonej osoby lub grupy osób.

Biorąc pod uwagę wciąż rosnącą skalę zjawiska cyberprzemocy w grupie dzieci i młodzieży celem badań własnych było określenie częstości występowania cyberprzemocy w badanej grupie. Dodatkowo badania miały na celu określenie świadomości badanych w odniesieniu do zagrożenia przemocą internetową oraz ich wiedzy na temat możliwości ochrony przed sprawcami cyberprzemocy.

Badania przeprowadzone zostało na grupie 281 uczniów szkoły gimnazjalnej przy wykorzystaniu autorskiego kwestionariusza ankiety na przełomie października i listopada 2013 r.

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że uczniowie gimnazjum często stają się ofiarami cyberprzemocy. Badania własne ukazały również niski poziom wiedzy na temat zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu oraz możliwości ochrony przed cyberprzemocą i jej sprawcami.

Ze względu na częstość występowania zjawiska cyberprzemocy w badanej populacji oraz niski poziom wiedzy badanych zaleca się wprowadzenie dodatkowych treści podnoszących wiedzę i świadomość młodych osób.

Krzysztof Zajączkowski, Przemysław Piotrowski są autorami artykułu: Poczucie bezpieczeństwa w gimnazjach małopolskich w świetle badań empirycznych w latach 2003-2013 (s.163-184).

W opracowaniu, które przedstawiamy czytelnikowi zaprezentowano badania bezpieczeństwa w gimnazjach Małopolski, przeprowadzone przez Kuratorium Oświaty w Krakowie w latach 2006-7, a także we współpracy z Instytutem Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 2011-2013. Ich opis został poprzedzony przytoczeniem najistotniejszych ustaleń podobnego (choć reprezentującego inne podejście metodologiczne) projektu badawczego, który zrealizowano w szkołach krakowskich w latach 2003-4.

Zaprezentowane wyniki badań i wnioski wynikające z ich analizy nasuwają szereg niepokojących refleksji. Dotyczą one braku przygotowania szkół, a w szczególności pedagogów, do radzenia sobie ze współczesnymi problemami pojawiającymi się w szkole. Szkolna profilaktyka ma charakter formalny, jest pozbawiona podejścia systemowego, rzetelnej diagnozy oraz profesjonalnej ewaluacji. Niepokoić może również brak zaufania młodzieży do dorosłych oraz uznawanie przez uczniów za normalne różnych przejawów patologii, z którymi spotykają się na terenie szkoły

Edukacja włączająca czy nauczanie specjalne? – to tytuł opracowania Anety Pukacz (s.185-192), która poruszyła problem wyboru między edukacją włączającą a nauczaniem specjalnym. Autorka omówiła zasady jakie powinny być spełnione, aby edukacja włączająca przyniosła pożądane efekty pracy z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Ryszard Radwiłowicz –Talenty wspierać planowo (s.193-200).

Autor określa talent jako ponadprzeciętną zdolność ogólną w jakiejś jednej dziedzinie lub/i kilka różnych zdolności specyficznych, dzięki którym dana osoba może uzyskać stosunkowo łatwo szczytowe osiągnięcia. Jest ona rozpoznawalna głównie dzięki takim cechom, jak innowacyjność (kreatywność), łatwość rozwiązywania a szczególnie formułowania nowych problemów, silna motywacja, swoista charyzma, świadomość zadań i celu, a przede wszystkim wybitne wytwory materialne lub duchowe.

Sondaż przeprowadzony przez autora wśród kilkudziesięciu studentów pedagogiki WSM w Legnicy, sygnalizuje, że – chociaż talenty są społecznie dostrzegane i organizacyjnie wspomagane – jednak pomoc ta jest niewystarczająca i rozproszona. Stąd propozycja zbudowania ogólnokrajowego systemu wspomagania talentów. Jego budowę powinno się zacząć od nawiązania bezpośredniego kontaktu ze środowiskami nauczycielskimi i gospodarczymi oraz ośrodkami edukacyjnymi już pracującymi skutecznie na tym polu.

Kultura ludowa źródłem ponadczasowych wartości – refleksje w świetle obchodów Roku Kolbergowskiego (s.201-2013) stanowi treść tekstu Jadwigii Uchyła-Zroski.

Poszukiwanie i odkrywanie wartości w polskiej kulturze ludowej przez folklorystów, etnografów ale i nauczycieli, pedagogów, wychowawców to sięganie do naszych narodowych korzeni. W naukowym rozumieniu - to głównie opisywanie życia mieszkańców wsi i miast, trudu pracy, radości i smutków. Twórczość ludowa najczęściej rozumiana jest jako kultura duchowa, materialna i symboliczna, a bywa uzewnętrzniana w mowie, zwyczajach, muzyce, tańcach, sztuce artystycznej i rękodziele ludowym. Życie mieszkańców wsi z różnych terenów Polski zainteresowało wielu badaczy. Znaczące miejsce wśród nich zajmują zbiory Oskara Kolberga ( 1814-1890) etnografa, folklorysty i kompozytora, oraz Juliusza Rogera

W części trzeciej: Doświadczenia i propozycje naukowo-metodyczne – zamieściliśmy trzy opracowania. Otwiera go tekst Ryszarda Radwiłowicza – Z doświadczeń pedagoga – promotora na studiach niestacjonarnych (s.217-225).

W wyniku szczegółowej analizy poziomu naukowości 21 prac magisterskich, kierowanych przez autora jako promotora na pedagogicznych studiach niestacjonarnych w Legnicy – stwierdził on, że – wprawdzie magistranci dobrze dobrali literaturę zagadnienia – jednak w większości nie potrafili posłużyć się nią we własnych badaniach. Podjęto je późno. Stąd też zebrano skromny materiał badawczy. Tego niedostatku nie był w stanie zrekompensować wielostronny i drobiazgowy rozbiór zgromadzonej dokumentacji. Intencją autora było zwrócenie uwagi czytelników – zarówno nauczycieli akademickich pedagogiki, jak i studentów, przyszłych nauczycieli – na trudności w pisaniu pracy, napotykane najczęściej, choć inaczej postrzegane, przez obie strony.

Profesjonalna gotowość nauczycieli/pedagogów ponadczasowo ważnym problemem stanowi opracowanie Teresy Janickiej Panek (s.227-232).

Lektury starsze i nowsze pobudzają do czytelniczych rozważań własnych. Dlatego prezentując osobiste refleksje, osadzone na tle fundamentów znajomości literatury specjalistycznej, pragniemy wyeksponować sensy pedagogiczne i pedeutologiczne oraz metodologiczne na kanwie wczytywania się i prób zastosowań przesłania monografii autorskiej, która zaznacza ważność i aktualność kwestii profesjonalnej gotowości pedagogów jako elity wśród nauczycielstwa w ogólności.

Beata Pośpiech zaprezentowała artykuł zatytułowany: Quizy w moodle – jako jeden ze sposobów na powtórkę materiału z matematyki przed egzaminem maturalnym (s.233-240).

W dobie rozwoju technologii informacyjnej przed nauczycielem stoi nie lada wyzwanie. Kreda i tablica to już trochę za mało, by znaleźć wspólny język z pokoleniem na codzień obcującym z internetem. Współczesny świat zmienia swoje oczekiwania wobec szkoły, edukacji, nauczyciela. Stawia wymagania, które zmuszają nauczycieli do poszukiwania nowych narzędzi oraz metod pracy z uczniem, tak aby sprostać tym oczekiwaniom. W rozglądaniu się po narzędziach jakie proponuje dla nauczycieli internetowy świat znalazłam pewien kompromis w nauczaniu matematyki. Jest nim bezpłatna platforma Moodle, która pozwala zbudować „most“ między nauczycielem a uczniem w XXI wieku.

W części czwartej: Recenzje i sprawozdania – zamieszczono recenzje książek:

• Piotr Kowolik – Edward Wilczkowski, Wychowanie fizyczne dzieci w wieku przedszkolnym

• Piotr Kowolik – Renata Tomaszewska-Lipiec, Edukacja w zakładzie pracy w perspektywie organizacji uczącej się

• Piotr Kowolik – Wiesław Wołoszyn-Spirka, Ewa Krause, Wybrane zagadnienia etyki doradcy zawodowego 

oraz sprawozdania:

• Elżbieta Górnikowska-Zwolak, Gabriela Paprotna – Sprawozdanie z V Zjazdu Pedagogów Społecznych "Pedagogika społeczna w służbie człowiekowi i wartościom w XXI wieku. W poszukiwaniu nowych metod integracji i rozwoju społecznego"

• Elżbieta Bowdur – Sprawozdanie z IX Konferencji Naukowo-Metodycznej w Katowicach „Kompetentny e-Nauczyciel”

• Agnieszka Heba – O cieszyńskich konferencjach dotyczących E-Learningu , wywiad z Profesor Eugenią Smyrnovą-Trybulską z Uniwersytetu Śląskiego oraz z nauczycielem matematyki mgr Beatą Pośpiech z Rudy Śląskiej

W części piątej: Sylwetki pedagogów – Piotr Kowolik przedstawił sylwetkę Władysław Kobyliński (1940-2006) – profesora, człowieka dużego formatu, pokory i szacunku dla wartości najwyższych.

Zamieszczono również: Wskazówki dla autorów i Dysponendę Wydawniczą Górnośląskiej WSP im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach

Przyjemnej lektury!

życzą:

Sekretarz Redakcji: Redaktor Naczelny

mgr Lidia Pośpiech doc. dr Piotr Kowolik